زکات دست

زلال وحي

«... و اگر همه درختان روي زمين قلم شود و دريا براي آن مرکب گردد و هفت درياچه به آن افزوده شود، اينها همه تمام مي شود؛ ولي کلمات خدا پاينا نمي گيرد، خداوند عزيز و حکيم است».( لقمان: 27)
«ن، سوگند به قلم و آنچه مي نويسند».( قلم: 1)
«همان کسي که توسط قلم تعليم نمود». ( علق: 4)
« وای بر آنان که با دست خود مطالبی را می‏نویسند و سپس می‏گویند: این‏ها از طرف خداست تا به بهای اندکی (مطاع دنیوی) آن‏ها را بفروشند. پس وای بر آن‏ها از آن چه با دست خود نوشتند و وای بر آن‏ها از آن چه از این راه به دست می‏آورند». ( سوره بقره : 79 )
بی‏گمان قلم یکی از نعمت‏های بی‏بدیل الهی است که کردگار علیم و حکیم، موهبت برخورداری از آن رااز پگاه ازل در سرنوشت آدمی رقم زده است. نوشتار یکی از مهم‏ترین راه‏های گسترش معرفت و پرورش فضیلت شناخته می‏شود و نگارش از کارآمدترین شیوه‏های تعمیق فرهنگ ناب دینی به شمار می‏آید. از این رو، به جاست امروز را که به عنوان «روز قلم» نامگذاری شده است ارج نهیم و در نکوداشت مقام دانش و دانشمندان بکوشیم.

چشمه سار حکمت

دانشمندان از آغاز، با گرامی داشت قلم کوشیده‏اند تا بر دفتر اندیشه بشری سطری رقم زنند تا مصداق شایسته‏ای برای «و ما یسطرون» باشد. با چنین هدف مقدسی بود که فرهیختگان، پیشتازان عرصه تربیت و طلایه داران صحنه پژوهش شدند و هدایت بخش‏ترین و درخشنده‏ترین آثار از خامه پرواپیشه این پروانه‏های سعادت خواه، حق جو و مردم دوست تراوش کرد و چشمه سارهای «حکمت» و «موعظه» از چکاد بر افراشته اندیشه پاک آنان جوشید و بر دشت تشنه دل‏های مؤمنان جاری شد و دامن دامن شکوفه‏های عطر آگین معنویت را به بار آورد و تاریخ تفکر بشری را بیاراست.

رازگشایی

نویسندگان متعهد و بشردوست که رسالت خود را در قبال اجتماع انسانی و فرهنگ متعالی آن شناخته‏اند، با بهره‏مندیِ هنرمندانه از زبان، خواست‏ها و آرمان‏های انسان‏ها را بیان می‏کنند و با موشکافی قلم، رازگشایی‏ها می‏نمایند و ضمن روشنگری راه فضیلت و کمال، تاریکی‏های نادانی را از فضای زندگی آنان می‏زدایند و سختی‏ها و تلخی‏های حیات را با زلال اندیشه‏های حکیمانه و خیرخواهانه خود گوارا می‏سازند. خلاصه اینان اند که عدالت را پشتیبان بوده، نقاب زرین تزویر را از چهره صاحبان زر و زور می‏زدایند و مدافع حقوق توده‏های ستمدیده و مظلوم‏اند.

نمایشگاه توانمندی‏ها

عرصه جولان قلم، نمایشگاه توانمندی‏های اندیشه اندیشمندان بوده است. معیار سنجش فکرها، انسانیت انسان‏ها و توانمندی ارزش‏ها را در اطراف قلم‏های انسان‏ها باید مشاهده کرد و قلم، معیاری برای سنجش فکر و توان اندیشه‏هاست. در جولان این قلم هاست که عقل اندیشمندان نمود پیدا می‏کند؛ چه اینکه امیرمؤمنان حضرت علی علیه‏السلام فرمود: «اندیشه فرهیختگان بر کرانه قلم هایشان جلوه‏گر است».

قدرت قلم

بدون تردید پیشرفت‏ها، امتیازها و مزایای علمی، دینی، ادبی و فکری که جوامع پیشرفته کنونی از آن برخوردارند، مرهون کوشش و نگارش نویسندگان دیروز است و چشم‏اندازهای امیدبخشی که در آیینه تصورات بشرِ فردا نقش می‏بندد، به تلاش نویسندگان بشردوست امروز وابسته می‏باشد. به قول ادیبی فرزانه: «نویسندگان توانا و متعهد گذشته، به منزله شهریاران مقتدری هستند که هم چنان از میان مقابر خویش بر ما سلطنت و حکمروایی دارند؛ زیرا قدرت قلمِ متکی بر حق و عدالت، از هر اسلحه‏ای قوی‏تر و برنده‏تر است».

قلم و انتقال فرهنگ

نگارش و کارهای قلمی، یکی از ساده‏ترین شکل‏های تبلیغ و ابزار انتقال فرهنگ به دیگران است. از این رو در دنیای کنونی که هر روز افق‏های تازه‏ای در چشم انداز زندگانی علمی و فکری انسان گشوده می‏شود و وقوع رویدادهای سیاسی و فرهنگی، تغییراتی همیشگی را در روابط ملت‏ها و اوضاع اجتماعی بشر پدید می‏آورد، نویسندگان مسئول و متعهد، در روشنگری افکار عمومی، آشنا کردن جوامع با معارف و ارزش‏های معنوی و مادی، و تعیین خط‏مشی زندگی آینده، نقشی مستمر و اساسی را ایفا می‏کنند.

ایجاد تمدن

در جهان کنونی، نویسندگی مقامی شامخ را در فرهنگ ملت‏ها داراست و پیشرفت کلیه مبانی تمدن از مذهب و علم تا سیاست و هنر و اخلاق، بر محور تألیف و تصنیف و نگارش دور می‏زند. هم‏چنین پشتوانه اصلی وسایل ارتباط جمعی و رسانه‏های گروهی، فرآورده‏های قلم نویسندگانی است که با نگارش نوشته‏های متنوع، اخبار، گزارش‏ها، مقالات، نمایشنامه‏ها، فیلمنامه‏ها، برنامه‏های تلویزیونی، رادیویی و نیز مطبوعات را تغذیه می‏کند. از این رو می‏توان گفت که هنر نویسندگی، ضروری‏ترین و عالی‏ترین هنر می‏باشد. پیامبر خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله می‏فرماید: «قلم، نعمتی بزرگ از سوی پروردگار است. اگر قلم نبود، سیاستی و دیانتی استوار نمی‏شد و زندگی خوشی در روزگار نبود».

برتر از خون

معارف اسلامی چونان دریای بیکرانی است با ذخایر گران سنگ اخلاق، حکمت و راهکارهای آموزنده و سعادت‏بخش، و رمز و رازهایی که با شناخت و عمل به آن‏ها، زندگی مقرون به کمال و بهروزی نصیب جویندگان آن می‏شود. حال اگر این معارف به دست پژوهندگان دانا و با قلم نویسندگان توانای متعهد نگاشته نشود و عرضه نگردد، جامعه بشری همیشه در تاریکی‏های نادانی و بی‏دینی باقی خواهد ماند. بی‏شک درباره این وظیفه و عمل خطیر نویسندگان دانشمند است که پیشوایان راستین اسلام، ارزش مرکب قلم آنان را از خون شهیدان برتر و والاتر دانسته‏اند.

صیانت از آموخته‏ها

نوشتن از بهترین و مهم‏ترین راه‏های حفظ و صیانت از آموخته‏ها است. روایت شده که مردی از انصار حضور پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله می‏رسید و در مجلس او شرکت می‏جست و سخنانی از آن حضرت می‏شنید که سخت او را به وجد می‏آورد و برای او شگفت‏انگیز می‏نمود، به‏طوری که شیفته سخنان آن حضرت می‏شد، ولی نمی‏توانست آنها را به خاطر بسپارد. از این‏رو نگرانی خود را از جهت ضعف و کمبود حافظه با حضرت در میان گذاشت. رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله به او فرمود: برای حفظ و نگهداری این سخنان، از دست خویش مدد گیر و به دستش اشاره فرمود که گفتار و بیاناتش را بنویسد. نیز ابی‏بصیر از امام صادق علیه‏السلام نقل می‏کند که می‏فرمود: برای نگارش [حقایق دینی] دست به کار شوید؛ زیرا شما نمی‏توانید این حقایق را به جز از راه نگارش در خاطر خود حفظ نموده و از آن نگهبانی کنید.

آرام جان

تشنه کامان حقیقت جو، عطش ناشی از ندانستن را با یادگیری علوم سیراب می‏کنند؛ اما در پی این یادگیری، تب و تاب حفظ و انتقال آن به دیگران در وجودشان جلوه و بروز پیدا می‏کند. این بی‏قراری دل را می‏توان با نوشتن آرام ساخت. امام صادق علیه‏السلام می‏فرماید: «جان و دل و روح انسان، بر نوشتار تکیه کرده و بدان آرام و اطمینان می‏یابد». نیز مُفَضّل بن عمر می‏گوید: امام صادق علیه‏السلام به من فرمود: «دست اندرکار نگارش باش و علم و آگاهی خود را میان برادران ایمانی خود منتشر ساز و چون از دنیا بروی، این نوشتار را برای فرزندانت به ارث گذار؛ زیرا روزگاری پرآشوب در پیش است که مردم جز با نوشته‏ها و کتب خود نمی‏توانند خویشتن را با چیز دیگری مأنوس و سرگرم سازند». همچنین آن حضرت خود همیشه قلم به همراه داشت.

میراث جاویدان

کتاب‏ها و نوشته‏ها، منبع و میراث ماندگاری برای نسل‏های آینده و خود فرد به شمار می‏رود تا آن‏جا که آن‏ها را جزو صدقه جاریه نیز قرار داده‏اند و به راستی که نفع آثار قلم، همواره ادامه دارد و پاداش آن نصیب صاحب آن می‏شود. پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله فرموده است: «آن گاه که یک فرد مؤمن از دنیا می‏رود، حتی اگر برگی از نوشتار از خود باقی بگذارد، نوشتاری که مطالب علمی در آن انعکاس یافته است، این برگ به صورت پرده و حفاظ و سپری او و آتش جهنم خواهد بود و او را صیانت خواهد کرد و خداوند متعال در برابر هر حرفی که در آن نگارش یافته است، شهری گسترده‏تر از دنیا و آن‏چه در آن است به وی عطا می‏کند». نیز از آن حضرت است که: «هر کس دانش یا سخنی از من بنگارد، پاداش او نیز همواره وجود دارد تا هنگامی که آن دانش و سخن بر جا مانده است».

زبان گویا

نوشتن، بهترین وسیله برای بیان افکار افراد است. با نوشتن، رازها و اندیشه‏های درونی بروز و ظهور می‏یابد و هر آن چه در ذهن پیچیده انسان نقش بسته، به بیرون تراوش می‏کند. انسان آن چنان که با نوشتار می‏تواند منظور خویش را به دیگران تفهیم کند، با زبان نمی‏تواند. ازاین‏رو، می‏توان این سخن امام علی علیه‏السلام را درک کرد که فرمود: «قلم، گویاترین کسی است که از طرف تو سخن می‏گوید».

زکات دست

نعمت‏های فراوان الهی برای پرورش و رشد افراد، بی‏منت از سوی خدای تعالی عطا شده است. از این رو، شکرگزاری و قدر داشتن نعمت‏ها کاری بسیار نیکو و پسندیده است. شکر هر نعمت نیز باید متناسب با آن نعمت باشد و همان طور که شکر نعمت علم و زکات آن، نشر و گسترش آن در سطح جامعه است، به فرموده امام صادق علیه‏السّلام ، زکات دست نیز نوشتن می‏باشد. آن حضرت علیه‏السلام می‏فرماید:
« زکات دست، بذل و بخشش از نعمت‏هایی است که خدا به تو ارزانی داشته، و جنباندن آن است به نگارش دانش‏ها و بهره‏هایی که مسلمانان از آن در راه فرمانبری خدای بزرگ بهره‏مند شوند».

آموزش نگارش

در مکتب حیات بخش اسلام، علم و دانش اهمیت بسیاری دارد و به آموختن و کسب آن توصیه‏های فراوانی شده است، تا آن جا که پیشوایان دینی ما، علم را رشته میان انسان‏ها و خداوند و جلسات علمی را، عبادت پروردگار به شمار آورده‏اند. پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله از هر فرصت و زمینه‏ای برای این امر مهم استفاده می‏کرد تا آن جا که فدیه جمعی از اسیران جنگ بدر را که چیزی برای فدیه دادن نداشتند، آموزش نوشتن به کودکان انصار قرار داد.

حق فرزند

در فرهنگ دینی ما، قلم و نوشتن ارزش به سزایی دارد. خداوند در کتاب آسمانی خویش به این خلقت گران‏سنگ قسم یاد می‏کند؛ خلقتی که تجلی کننده معرفت و نورانیت علوم الاهی است. ارزش این موجود بی‏نظیر در مکتب اسلام تا بدان جاست که یکی از وظایف پدر در برابر فرزند آموزش نوشتن به اوست پیامبر بزرگ اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله می‏فرماید: «حق فرزند بر پدر این است که نوشتن را به او بیاموزد».

برتری قلم

علما و دانشمندان، تمام تلاش خویش را برای تبلیغ و گسترش دین اسلام به کار می‏برند. آنان وجودشان، همتشان و قلمشان را سپر هجوم شبهات دشمنان قرار می‏دهند تا اقیانوس بیکران مکتب اسلامی، هم چنان در جهان جاری باشد. پیغمبر والا مقام اسلام می‏فرماید: «در روز قیامت، آثار قلمی دانشمندان را با خون شهیدان می‏سنجند و آن گاه ارزش مداد دانشمندان و آثار قلم آنان، بر خون شهیدان برتری پیدا می‏کند».

قلم علی (علیه‏السّلام)

یکی از معجزه‏های قرآن کریم، فصاحت و بلاغت و اسلوب بیان و یکی از امتیازات نهج‏البلاغه، زیبایی کلام و شیوایی بیان آن است. این گیرایی و شیوایی بیان علی علیه‏السّلام به ویژه در نامه‏های گوناگون آن حضرت، باید برای ما در راه نوشتن الهام دهنده باشد. ما که خود را تابع مکتب اسلام و قرآن و نیز پیرو علی علیه‏السلام می‏دانیم، باید از زیبایی و اسلوب بیان و قدرت نوشتن آن حضرت الهام گیریم. امیرمؤمنان در کنار نامه‏هایی که برای کارگزاران حکومتی خویش می‏نوشت، گاهی اندرزهای خود را برای یاران و فرزندانش در قالب نوشتار بیان می‏کرد. برای نمونه، آن حضرت نامه 31 نهج البلاغه را خطاب به امام حسن علیه‏السلام در راه بازگشت از جنگ صفین در سرزمین حاضرین نوشتند. از آن حضرت فقط در کتاب شریف نهج‏البلاغه، 79 نامه نقل شده است.

آداب نوشتن

برای نوشتن هر مطلب، آدابی در روایات ذکر شده که به مناسبت روز قلم، آن‏ها را بیان می‏کنیم.
1. شروع کردن نوشته با نام خدا: پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله می‏فرماید: «بسم‏اللّه‏ الرحمن الرحیم سرآغاز هر نوشته‏ای است». نیز از آن حضرت است که: «هر نوشته که ذکری از خدا در آغازش نباشد، گسسته و بی‏پایان خواهد بود».
2. فاصله گذاشتن: امیرمؤمنان علی علیه‏السلام می‏فرماید: «در دوات خویش لیقه گذار و نوک قلم خویش را دراز بدار و میان سطرها فاصله بگذار و حروف را نزدیک به یکدیگر بنگار که این کار برای زیبایی خط سزاوار است».
3. موضوع بندی و دسته بندی: امام باقر علیه‏السلام در این باره به نویسنده مخصوصشان فرمودند: «این دفترها باید قسمت قسمت شوند که ما خودمان نوشته‏های علی علیه‏السلام را نیز تقسیم‏بندی شده دیدیم».
4. باز نگری نوشته: امام علی علیه‏السلام در این باره می‏فرماید: «هر گاه چیزی نوشتی، باید پیش از مُهر (آن) دگر بار در آن بنگری؛ چرا که بر خردورزی خویش مُهر پایان می‏زنی».

قلم در آیینه روایات

امام علی علیه‏السّلام : « نوشتار بازگو کننده نیت (و اندیشه) است».
امام صادق علیه‏السّلام : « از نوشته مرد پی به خرد و بینش او برده می‏شود و از فرستاده‏اش پی به فهم و هوش او».
امام علی علیه‏السّلام : « نوشته مرد، معیار فضل او و ژرفا سنج هوش اوست».
امام حسن علیه‏السّلام آن‏گاه که فرزندان و برادرزادگان خود را احضار کرده فرمود: «شما خردسالانِ قومی(نسلی) هستید که به زودی بزرگان قوم و نسل دیگر می‏شوید؛ پس دانش بیاموزید و هر یک از شما که نمی‏تواند علم را در حافظه‏اش نگهدارد، آن را بنویسد و در خانه‏اش نگهداری کند».
امام صادق(علیه السّلام) فرمودند: « إِذاَ کَانَ يومَ القِيامَةِ جَمَعَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ النَّاسَ فِي صَعِيدٍ وَاحِدٍ وَ وُضِعَتِ المَوَازِينُ فَتُوزَنُ دِمَاءُ الشُّهَدَاءِ مَعَ مِدَادِ العُلَمَاءِ فَيرَجَّحُ مِدَادُ العُلَمَاءِ عَلَي دِمَاءِ الشُّهَدَاءِ » زماني که روز قيامت شود، خداوند (عزّوجل) مردم را در يک جا جمع مي کند و ترازوهاي عدالت گذاشته مي شودو خون شهيدان با قلم دانشمندان وزن کشي مي شود، پس قلم عالمان بر خون شهيدان برتري مي کند.

شدیدترین عذاب

خداوند در آیاتی از قرآن کریم، خطر دانشمندان و نویسندگان دنیاپرست را یادآوری می‏کند و مردم را از نقشه آنان آگاه می‏سازد. قرآن در آیه 79 سوره بقره می‏فرماید: «وای بر آنان که با دست خود مطالبی را می‏نویسند و سپس می‏گویند: این‏ها از طرف خداست تا به بهای اندکی (مطاع دنیوی) آن‏ها را بفروشند. پس وای بر آن‏ها از آن چه با دست خود نوشتند و وای بر آن‏ها از آن چه از این راه به دست می‏آورند».
تنها آیه‏ای که در آن سه بار کلمه ویل (وای بر آن‏ها) به کار رفته، همین آیه است. بدعت، دین سازی و تحریف حقایق، از جمله خطرهایی است که از طرف دانشمندان و نویسندگان فاسد متوجه مردم می‏شود. پس با توجه به این آیه شریفه، باید همواره مواظب قلم‏ها، کتاب‏ها و مقاله‏های زهرآلود و بدعت گذار باشیم و به هر نوشته‏ای اعتماد نکنیم.

به کدامین راه؟

در روایات پیشوایان دینی، ثواب‏های بسیاری برای نویسندگان مطالب شایسته و درست، و عذاب‏هایی آتشین برای صاحبان قلم ناروا بیان شده است. پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله می‏فرماید: «روز قیامت، صاحب قلم (نویسنده) را در تابوتی از آتش که بر آن قفل‏هایی آتشین زده شده است، می‏آورند. پس می‏نگرند که خامه‏اش را در چه راهی به کار برده است؛ اگر در راه طاعت و خشنودی خدا به کار انداخته باشد، تابوت گشوده می‏شود و اگر در راه معصیت پروردگار به کار گرفته باشد، تابوت هفتاد خریف سقوط می‏کند».

قلم در نگاه دیگران

«قلم توتم ماست، توتم من است، به قلم سوگند، به خون سياهي که از حلقومش مي چکد سوگند به رشحه خوني که از زبانش مي چکد سوگند، به ضجه هاي دردي که از سينه اش برمي آيد سوگند... که توتم مقدس را نمي فروشم نمي کشم، گوشت و خوشن رانمي خورم، به دست زورش تسليم نميکنم، به کيسه زرش نمي دهم، بر سر انگشت تزيورش نمي-سپارم، دستم را قلم مي کنم، و قلمم را از دست نمي گذارم، چشم هايم را کور مي کنم، گوش هايم را کر مي کنم، پاهام را مي شکنم، انگشتانم را قطع مي کنم، سينه را مي شکافم قلبم را مي کشم، حتي زبانم را مي-برم... اما قلمم را به بيگانه نمي دهم».(دکتر علي شريعتي)
ابوريحان بيروني در آثار الباقيه آورده است که «سيزدهمين روز از تيرماه را ايرانيان باستان روز تير (عطارد) مي ناميده اند و چون اعتقاد داشتند تير، کاتب ساير ستگارن است، اين روز را روز نويسندگان دانسته و گرامي داشتند. (ابوريحان بيروني)

قداست و حرمت قلم

امروز قلم، جايگاه ويپه خود را ميان همگان پيدا کرده است و حتي ظالمانه ترين و مسبتدترين افراد و حکومت ها نيز سعي مي کنند هيچ گاه در معرض نيس قلم قرار نگيرند.
روز قلم، بهانه اي است براي يادآوري منزلت و قداست و حرمت قلم. قلم که نه تنها در باور تاريخي و باستاني ما ريشه دارد، بلکه در دوران اسلامي شدن ايران نيز اين جايگاه حفظ شد و قداستي يافت که در کلام خداوند به آن قسم ياد شد:
« ن و القلم و ما يسطرون».
قلم در طول تاريخ ايران هميشه در خدمت سعادت و بهروزي ايران و ايراني بوده و چه جان ها که در راه قلم داده نشد! امروز نيز قلم ويژگي خاص خود را دارد و آخرين نمونه جمعي آن قلم نويسندگاني بود که آرامش داد، مرزهاي ايران را نه با تير و کمان، بلکه با نيش قلم در برابر ياوه گويي هاي جعل کنندگان نام خليج فقارس را حفظ کردند؛ کاري که هيچ ديپلمات توانمندي قادر به انجام آن نبود.
قلم امروز مهلک ترين تير به قلب کساني است که منافع شخصي و فاميلي خود را در لواي تزوير، از مردم طلبکارند و اين جماعت آن قدر که از قلم مي ترسند، از هيچ چيز ترس ندارند و سخت ترين مدافع و دشواري ها را در صورت تهديد منافعشان براي قلم آزادانديش فراهم مي کنند.
قلم، به همه اين مزايا، آسيب شناسي خود را نيز مي طلبد. در مقابل قلم به دستان آزادانديش، چه بسيار مزدوران قلم به مزدي که آثارشان افيون انديشه مردمان است... .
قلم، همان قدر که مي تواند آگاهي دهنده و جريان ساز باشد، مي تواند راهنماي سقوط و تباهي شود. اما آنچه پالايشگر حقانيت نفس قلم بوده و هست اين است که آنچه مي ماند، حقانيت و راستي است. پليدي و زشتي، محکوم به نابودي است؛ حتي اگر اين پليدي ها زاييده قلم باشد.
روز قلم، بر همه فعالان عرصه قلم مبارک باد.
پروردگار بزرگ به همه ما کمک کند تا شأن قلم را حفظ نماييم.

نویسنده‏های ناب

کیمیاگران میدان نوشتن، همه از یک خاندانند؛ از خاندان بزرگی‏ها و انسان ستایی‏ها، از شاهراه مهرگستری و روح نوازی. از حافظ و مولانا و نظامی گرفته تا نیما یوشیج و سهراب سپهری و سیدحسن حسینی.
نویسنده‏های ناب، همان‏هایند که بر جریده هستی، دوامشان ثبت شده است؛ زیرا جز به عشق، سطرها را نمی‏گشایند و از بای بسم اللّه‏ تا نقطه پایان، سخن، همه از پاکی و یگانگی می‏رانند.
قلم، ارابه‏های عزت یک ملت را به سمت دروازه‏های پیروزی سوق می‏دهد و فن‏آوری و پیشرفت را به همه نسل‏های آینده ارمغان می‏دهد.
برگرفته از :
اشارات - تیر 1387، شماره 110
اشارات - تیر 1386، شماره 98
گلبرگ - تیر 1384، شماره 64
منبع:سایت حوزه نت
/خ